Διδώ Σωτηρίου - Ματωμένα χώματαΓεννήθηκε στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας το1909 και το 1919 η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη. Ήρθε πρόσφυγας στον Πειραιά και κατόπιν στην Αθήνα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, όπου και σπούδασε, συνεχίζοντας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Το 1936 άρχισε να εργάζεται σαν δημοσιογράφος σε διάφορα έντυπα, ενώ το 1944 έγινε αρχισυντάκτρια της εφημερίδας Ριζοσπάστης. Μετά τον Εμφύλιο συνεργάστηκε με το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης και την εφημερίδα Αυγή.[1] Το πρώτο της μυθιστόρημα κυκλοφόρησε το 1959. Τα έργα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Το μυθιστόρημά της Ματωμένα χώματα έχει κυκλοφ
ορήσει σε 250.000 περίπου αντίτυπα.
Το 2001 η Εταιρία Ελλήνων Συγγραφέων καθιέρωσε προς τιμήν της το βραβείο "Διδώ Σωτηρίου, το οποίο απονέμεται "σε ξένο ή έλληνα συγγραφέα που με τη γραφή του αναδεικνύει την επικοινωνία των λαών και των πολιτισμών μέσα από την πολιτισμική διαφορετικότητα".
Έχει τιμηθεί με τα βραβεία:• Βραβείο Ελληνοτουρκικής Φιλίας Αμπντί Ιπεκτσί (1983)
• Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (1989)
• Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1990)
• Βραβείο του Ελληνικού Ινστιτούτου της Αγγλίας (1993)
Άλλα έργα που έχει γράψει είναι:
• Οι νεκροί περιμένουν (1959)
• Ηλέκτρα (1961)
• Ματωμένα χώματα (1962)
• Η Μικρασιάτικη Καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο(1975)
• Εντολή (1976)
• Μέσα στις φλόγες (1978)
• Επισκέπτες (1979)
• Κατεδαφιζόμεθα (1982)
• Θέατρο (1995)
Περίληψη του βιβλίουΒασικός ήρωας και ταυτόχρονα αφηγητής του βιβλίου είναι ο Μανώλης Αξιώτης. Ο Μανώλης μας μιλάει για την ζωή του ξεκινώντας από τότε που ήταν παιδί στο χωριό Κιρκιντζέ της Μικράς Ασίας.
Παιδί τότε ο Μανώλης και η ζωή του στο χωριό κυλούσε ομαλά με μοναδικό φόβο τον πατέρα της οικογένειας. Βρισκόμαστε πριν την μικρασιατική καταστροφή και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας όχι μόνο συμβίωναν αρμονικά με τους Τούρκους αλλά και ευημερούν δημιουργώντας αξιόλογες περιουσίες. Έξυπνο παιδί ο Μανώλης και έτσι ο πατέρας του τον στέλνει να εργαστεί στην Σμύρνη για να μάθει τα μυστικά του εμπορίου ώστε να μπορέσει η οικογένεια να επεκτείνει μελλοντικά τις οικονομικές της δραστηριότητες και σε αυτόν τον τομέα, αφού μέχρι τότε ήταν γεωργοί. Εκεί ο Μανώλης θα καταλάβει πως το εμπόριο δεν είναι, τις περισσότερες φορές, τίμια δουλειά. Στην Σμύρνη θα εργαστεί σε διάφορες δουλειές και θα δείξει σε εμάς πως ζούσαν οι Έλληνες στην Μικρά Ασία πριν έρθουν τα μαύρα χρόνια των πολέμων και της μικρασιατικής καταστροφής.
Κάποια στιγμή ο πόλεμος ξεσπά και ο Μανώλης ως Οθωμανός υπήκοος αναγκάζεται να υπηρετήσει στον τουρκικό στρατό στα λεγόμενα «Αμελέ Ταμπούρια», τα «Τάγματα Εργασίας » όπου υπηρετούσαν τα ελληνόπουλα. Εκεί από την μια δεν τους έδωσαν όπλα , οπότε δεν θα ήταν αναγκασμένοι να πολεμήσουν τους Έλληνες συμπατριώτες τους , από την άλλη όμως ήταν τέτοιες οι συνθήκες που ένα ποσοστό από όσους παρουσιάστηκαν κατάφεραν να σώσουν την ζωή τους και να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Ο Μανώλης κατάφερε να σώσει την ζωή του και όταν ο Ελληνικός στρατός εισέβαλε στην Μικρά Ασία κλήθηκε να υπηρετήσει την Ελλάδα, με όπλο αυτήν την φορά. Μέσα από πολλές περιπέτειες ο ήρωας μας, και εμείς, στην καταστροφή της Σμύρνης. Ο Μανώλης ήταν από τους άτυχους που δεν πρόλαβαν να φύγουν και τον συνέλαβαν οι Τούρκοι. Ο ήρωας μας μπαίνει σε καινούριες περιπέτειες τώρα προσπαθώντας να σώσει την ζωή του.
Κριτικές:
Δημήτρης ΡαυτόπουλοςΚριτικός λογοτεχνίαςΠεριοδικό ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣΝο 92, Αύγουστος 1967...Βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα έργο όχι μόνο σίγουρης ωριμότητας αλλά και μεγάλου, δυναμικού ταλέντου. Θα έλεγα, ένα έργο άψογο, αν αυτή η λέξη δεν μου φαινόταν πολύ ψυχρή. Οποιοσδήποτε άνθρωπος με στοιχειώδη ανησυχία οφείλει να είναι επιφυλακτικός μπροστά στα άψογα πράγματα, αφού είναι αδύνατο κάτι άψογο να σε αναστατώσει. Προτιμώ την αρχαία μας λέξη υ π έ ρ ο χ ο . Γιατί το βιβλίο που αξιώνει αυτό τον τίτλο κάθε άλλο παρά μας αφήνει αδιάφορους και μαλθακά ευχαριστημένους. Αρπάζει το στοχασμό και την καρδιά μας και τα στροβιλίζει για να τα τινάξει στον απαραίτητο ύψος, που απ' αυτό όλα φαίνονται πεντακάθαρα και διάφανα. Αναστάτωση και ύψος, αυτά είναι τα συναισθήματα που έχω διαβάζοντας, τελειώνοντας το βιβλίο "Ματωμένα χώματα". Έχουμε πια τη Βίβλο της σύγχρονης Εξόδου του μικρασιατικού Ελληνισμού, πυκνωμένη σ' ένα μύθο στέρεο και άρτιο.
Πιστεύω ότι πρόκειται τουλάχιστον για το καλύτερο πεζό νεοελληνικό δίπτυχο: ειρήνη - πόλεμος, για την αρτιότερη μετάπλαση σε επική πρόζα μιας μεγάλης και βαρυσήμαντης εθνικής περιπέτειας. Οι πίνακες από την ειρηνική ζωή και προπαντός οι πίνακες από τον πόλεμο είναι συνταρακτικοί, ενώ η σύνθεσή τους μας περνάει σοφά από τις μικρές στις μεγάλες κλίμακες του πάθους, από το προσωπικό στο γενικό για να μας ξανοίξει τελικά μια μεγαλειώδη συνολική θέα της ανθρώπινης μοίρας που πλάθεται με τα αίματα και τα δάκρυα των γενεών. Αυτό το πετυχαίνει το αφήγημα της Διδώς Σωτηρίου χωρίς ούτε στιγμή να ξεφεύγει από το θέμα, χωρίς να φιλοσοφεί ή να γενικολογεί. Μας δίνει την υψηλή σκοπιά, που από κει μπορεί να δει κανείς σε βάθος και σ' έκταση, ν' αναμετρήσει τη συνολική ανθρώπινη περιπέτεια, την πεμπτουσία της ιστορικής πείρας, ν' ατενίσει το μέλλον με καθαρό μάτι, και να βαθύνει τη συνείδησή του. Ο σκοπός του δεν είναι ν' αναπαραστήσει αμέτοχα, αδιάφορα τις ατομικές περιπέτειες των ηρώων και ενός πληθυσμού που παρασύρθηκε σε φριχτή κόλαση. Είναι να δείξει το βάθος των πραγμάτων, να διαφεντέψει τις πολύτιμες ανθρώπινες αξίες, να βοηθήσει στην κατανόηση, να μας γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους.
Perizitito Τα «Ματωμένα Χώματα» τα είπαν «βιβλίο της σύγχρονης Εξόδου του μικρασιατικού Ελληνισμού». Τα είπαν «σεισμική δόνηση». Μυθιστόρημα που «Τσούζει. Ζεματάει. Καίει. Τιμωρεί. Έχει ψυχή ανθρώπινη. Οργή λαού. Πόνο εθνικό». «Κάστρο σωστό λόγου, ενάντια στον καιρό, τη λησμονιά και το ψέμα». Τα «Ματωμένα Χώματα» εκδόθηκαν το 1962. Μεταφράστηκαν σε μια σειρά χώρες, Γαλλία, Σοβιετική Ένωση, Ουγγαρία, σε όλα τα Βαλκάνια κλπ. Στην Τουρκία είχαν συγκλονιστική απήχηση. «Μέσα στην επική ατμόσφαιρα του βιβλίου αυτού, που είναι ένα είδος «Πολέμου και Ειρήνης» της Ελλάδας – γράφει ο Οίκος Σάντερ – αντί να αναζωπυρώνεται το μίσος, ζωντανεύει το ανθρώπινο δράμα όλων μικρών λαών που σφαγιάζονται στο βωμό των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων.» «Το διάβασα σε μια νύχτα – γράφειο ο πρόεδρος του Βιομηχανικού Επιμελητηρίου της Πόλης, Ερτογρούλ Σοϋσάλ – κι έχυσα δάκρυα και για τους δυο λαούς μας. Ωραίο βιβλίο, απόλυτα έντιμο σαν όλα τα μεγάλα έργα. Οι διανοούμενοί μας το υποδέχτηκαν με αληθινό ενθουσιασμό».
Εαρινή Συμφωνία 5/8/07Αγγελική ΚώττηΤα «Ματωμένα χώματα» είναι ένα βιβλίο απολύτως έντιμο, αφού μιλά χωρίς φόβο και με πολύ πάθος για όσα έγιναν ανάμεσα στους δύο λαούς. Εξιστορεί, μέσα από την αφήγηση του Μανώλη Αξιώτη, του αγρότη νεαρού από τον Κιρκιντζέ, ενός χωριού κοντά στην Έφεσο, πώς άναψαν οι πρώτες σπίθες αντιπάθειας ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους, πώς φούντωσαν οι πυρκαγιές, ποιοι τις συδαύλισαν έντεχνα (βασικά οι Γερμανοί) πώς έκαψαν τη Μικρά Ασία, τη φιλία και την αγάπη ανάμεσα στους δυο λαούς. Μιλά για όσα έκαναν οι μεν στους δε, αλλά και οι δε στους μεν.
Σχετικά άρθρα:
Ελευθεροτυπία 13/8/07Ελένη ΣαραντίτηΤώρα, γιατί αυτό το μυθιστόρημα θα συνοδεύει το βιβλίο της ιστορίας της Στ' Δημοτικού, δεν μπόρεσα να κατανοήσω, όσες αλήθειες κι αν περιέχονται στις σελίδες του. Το βιβλίο δεν είναι κατάλληλο για παιδιά 11-12 ετών. Με κανέναν τρόπο. Μήτε για μεγαλύτερα. Θα πληγωθούν, θα καταρρακωθούν, θα δυσφορήσουν. Στο τέλος θα το εγκαταλείψουν. Ακατανόητο το πώς προτάθηκε το βιβλίο από την υπουργό Παιδείας. Και αδιανόητο το πώς οι αρμόδιοι του υπουργείου δεν σκέφθηκαν να συστήσουν άλλα αναγνώσματα, ανάλογα, ώστε να μπορεί ο δάσκαλος να επιλέγει ανάμεσά τους, και σε συνεργασία με τους μαθητές και σε συνδυασμό με το βιβλίο της ιστορίας, το μάθημα να γίνεται περισσότερο κατανοητό και οι ώρες αποδοτικότερες. Μπορεί και ελκυστικές. Όπως ήδη γίνεται στις περισσότερες χώρες.
Δημήτρης Νατσιόςδάσκαλος, ΚιλκίςΑντίβαρο, Σεπτέμβριος 2007Στο βιβλίο όμως τις Διδώς Σωτηρίου αφθονούν οι ωμές, αλογόκριτες περιγραφές σφαγών και εγκλημάτων και λοιπών ακατάλληλων για την ηλικία των παιδιών «αμαρτημάτων». Διαβάζω στην σελίδα 154. «Μερικά αλάνια (Τούρκοι) ψάχνανε για κοπέλες. Ξεσχίζανε τα μπούστα τους να δουν αν έχουν ωραίο στήθος, βάζανε χέρι στα μεριά τους και λέγανε αρσιζιές. Ένας μαφαζάς τους είπε – Μωρέ αχμάκηδες, τσακώστε τις γιαγιάδες και ψάχτε τα σακουλιασμένα αποτέτοια τους∙ εκεί έχουνε κρυμμένα τα χρυσαφικά και τσι λίρες». Σελ. 99. Διαβάζω: «Πέντε μέτρα παραπέρα, με τρεις σφαίρες στο κεφάλι, έπλεε στο αίμα ο καλύτερός μου φίλος… Μα πιο ανατριχιαστικό θέαμα παρουσιάζει ο Αλέκος∙ τον είχαν δέσει μ’ ένα σεντόνι απ’ το λαιμό και τον κρέμασαν απ’ το μπαλκόνι του σπιτιού του». Σελ. 313. «Οι Τσέτες…. σταυρώνουνε παπάδες στις εκκλησιές, ξαπλώνουνε μισοπεθαμένα κορίτσια κι αγόρια πάνω στις Άγιες Τράπεζες και τ’ ατιμάζουνε». Σελ. 323. «Η μαχαιριά άνοιξε την κοιλιά του. Ο Τούρκος χούφτιασε τ’ άντερα. – Πάρε στο χέρι την πλερωμή σου. Βάδιζε. Ακούς; Βάδιζε». Υπάρχουν δεκάδες άλλες ανατριχιαστικές αναφορές στο βιβλίο. Πάνω στον πανικό και την ασχετοσύνη τους, οι δήθεν ειρηνόφιλοι, θα μοιράσουν ένα βιβλίο – το επαναλαμβάνω είναι καλό για ενήλικες- ακατάλληλο για μαθητές Στ΄ Δημοτικού. Η μόνη λύση είναι να το παραλάβουν οι γονείς και να το στείλουν «πακέτο», ως απαράδεκτο, στο Υπουργείο Παιδείας. Και μέσα στο πακέτο, ας βάλουν και το δήθεν «διορθωμένο» αθλιούργημα.
Κουράκης Τάσος Βουλευτής Α΄ Θεσσαλονίκης28/5/08Ατύχησε και αυτό το βιβλίο! Τα “Ματωμένα Χώματα” της Διδώς Σωτηρίου θα επιστραφούν για να αποθηκευθούν ελλείψει σχολικών βιβλιοθηκών
Eπί υπουργίας κ. Γιαννάκου και μεσούντος του «πολέμου» για το βιβλίο της Ιστορίας της ΣΤ Δημοτικού αποφασίστηκε να δοθεί στους μαθητές το βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου «Ματωμένα Χώματα». Το λογοτεχνικό βιβλίο θα συμπλήρωνε τα κενά που θεωρήθηκε ότι το σχολικό βιβλίο ιστορίας είχε δημιουργήσει. Ένα χρόνο μετά το συγκεκριμένο βιβλίο μοιράστηκε μεν στους μαθητές αλλά τους ζητήθηκε να το επιστρέψουν για να μείνει στις σχολικές βιβλιοθήκες. Δυστυχώς διαπιστώνουμε ότι το υπουργείο με την απόφασή του υπονομεύει το ίδιο το εγχείρημά του. Είναι γνωστό ότι ένα λογοτεχνικό βιβλίο, σε αντίθεση με ένα σχολικό, διαβάζεται στον ελεύθερο χρόνο τον οποίο κάθε μαθητής μπορεί να διαχειριστεί όπως θέλει εκτός χρονικών περιορισμών και πιέσεων. Επειδή συνήθως ένα λογοτεχνικό βιβλίο δεν διαβάζεται κατά παραγγελία, το πιθανότερο να συμβεί είναι το συγκεκριμένο βιβλίο, λόγω της υποχρεωτικής επιστροφής του, να μην διαβαστεί ή η ανάγνωσή του να θεωρηθεί από τους μαθητές ως αγγαρεία. Επιπλέον, με δεδομένη τη σκανδαλώδη ανυπαρξία σχολικών βιβλιοθηκών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, είναι βέβαιο ότι το συγκεκριμένο βιβλίο θα παραμείνει στις αποθήκες των σχολείων.
Η Αυγή 24/5/09Πόλυ ΚρημνιώτηΣτις... ανύπαρκτες βιβλιοθήκες των σχολείων τα "Ματωμένα χώματα"
"Είναι λυπηρό την ιστορία μας και την παιδεία μας να την καθορίζουν ακροδεξιές τοποθετήσεις και εξαρτήσεις του εκάστοτε υπουργού Παιδείας, στην προκειμένη περίπτωση του πρώην υπουργού Παιδείας Ευριπίδη Στυλιανίδη" λέει ο ανιψιός της Διδώς Σωτηρίου Νίκος Μπελογιάννης, με αφορμή την τύχη του βιβλίου της "Ματωμένα Χώματα" που ως γνωστόν το υπουργείο Παιδείας επί υπουργίας Μαριέττας Γιαννάκου, είχε αποφασίσει να διανείμει σε όλους τους μαθητές της ΣΤ' δημοτικού μετά τον σάλο που είχε δημιουργηθεί για το βιβλίο ιστορίας και την απόσυρσή του. Τα "Ματωμένα Χώματα" που ως "αντίβαρο" είχαν επιλεγεί προκειμένου να περάσει η "μπόρα", δεν έφτασαν ποτέ στα χέρια των μαθητών, ή τουλάχιστον όλων των μαθητών της ΣΤ' δημοτικού, παρ' ότι το υπουργείο Παιδείας είχε αγοράσει και διανείμει στα σχολεία τα απαιτούμενα 113.000 αντίτυπά του καταβάλλοντας 1.115.000 ευρώ. Κι αυτό γιατί ο κ. Ευριπίδης Στυλιανίδης που διαδέχτηκε την κ. Γιαννάκου με εγκύκλιό του στις αρχές Ιανουαρίου 2008, αναίρεσε την απόφαση της προκατόχου του ζητώντας να μην διανεμηθεί το βιβλίο στους μαθητές και να επιστραφεί απ' όσους το είχαν ήδη λάβει, ώστε να παραμείνει στις σχολικές βιβλιοθήκες. Όμως σε ποιες σχολικές βιβλιοθήκες; Αυτό αναρωτήθηκε εύλογα και ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Τάσος Κουράκης σε σχετική ερώτησή του στη βουλή, πέρσι τον Μάιο, επισημαίνοντας ότι "με δεδομένη τη σκανδαλώδη ανυπαρξία σχολικών βιβλιοθηκών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, είναι βέβαιο ότι το συγκεκριμένο βιβλίο θα παραμείνει στις αποθήκες των σχολείων".
Επιμέλεια: Πέτρος Μελισσαρίδης
